Kembang sungsang dinang kunang Kotak kurawis wayang Lindu nira bumi bengkah Adam adam babu hawa Siskang danur wilis Ingkang ngagelaraken cahya nur cahya Anwas anwar ngagelaraken Malih kang danur citra Nurcahya nursari nurjati Dangiang wayang wayanganipun Semar sana ya danar guling Basa sem pangangken-angken Mareng ngemaraken Dat Kang Maha Tunggal Wayang agung wineja wayang tunggal Wayang tunggal

Jumat, 02 Desember 2016

Ageuman urang Sunda


Pajajaran, hiji karajaan anu kantos eksis di tatar Sunda,dipikawanoh ku khalayak minangka karajaan Hindu. Lamun ngarujuk dina buku-buku palajaran Sajarah anu dipake di sakola atawa instansi atikan umumna,mangka Pajajaran bade ditendeun dina kategori karajaan Hindu-Budha anu kantos berjaya di bumi nusantara. Manawi henteu kapikir ku urang yen sajarah resmi anu diyakini ku mainstream balarea kasebat saleresna barobah kaayaan keneh perdebatan dugi kiwari.

SAPALIH balarea Sunda anu ngagem ageman Sunda Wiwitan (ageman awal Sunda) malahan ngayakinan yen ageman anu dianut ku balarea Sunda Pajajaran atawa Galuh (karajaan anu aya sateuacan Pajajaran wedal) nyaeta ageman Sunda Wiwitan,sanes ageman Hindu. Sababaraha sejarawan sarta budayawan Sunda oge boga pamadegan sami,nyaeta aya kalepatan interpretasi sajarah kalawan nyebutkeun Pajajaran minangka karajaan Hindu. Pamadegan anu tinangtu dibarung argumentasi rasional sarta tiasa dipertanggung jawabkan.

Pajajaran sarta Ageman Sunda 
Asal-asal sajarah anu nu nulis terang saleresna nembongkeun kitu kaayaanana kapercayaan awit Sunda anu atos mapan dina kahirupan balarea Sunda pra atawa pasca Pajajaran kabentuk.[1] Naskah Carita Parahyangan,contona,mendeskripsikeun kitu kaayaanana kaum pendeta Sunda anu ngagem ageman awit Sunda (nu ngawakan Jati Sunda). Maranehanana oge disebut ngagaduhan sarupaning tempat suci anu namina kabuyutan parahyangan,hiji perkawis anu henteu dipikawanoh dina ageman Hindu. 

Naskah Carita Parahyangan oge nyaritakeun ngeunaan kapercayaan umum raja-raja Sunda-Galuh nyaeta sewabakti ring batara upati sarta berorientasi ka kapercayaan awit Sunda.[2] Jabi naskah Carita Parahyangan,ayana ageman awit Sunda dina mangsa kapungkur oge diperkuat ku karya sastra Pantun Bogor versi Aki Buyut Baju Rambeng episodeu “Curug Si Dina Weruh.” Dina pantun kasebat diwartakeun begini: 

“Saacan urang Hindi ngaraton di Kadu Hejo ogeh,karuhun urang mah geus baroga ageman,anu disarebut ageman Sunda tea..” 

Hartina : “Sebelum jalmi Hindi (Hindu-India) bertahta di Kadu Hejo oge,karuhun urang atos ngabogaan ageman,nyaeta anu disebut ageman Sunda.” 

Anu dimaksud kalawan “urang Hindi” dina pantun kasebat nyaeta jalmi Hindu ti India anu saterusna bertahta di taneuh Sunda (Kadu Hejo). Lamun urang mapay-mapay sajarah Sunda dugi mangsa ratusan warsih sateuacan Karajaan Sunda-Galuh ataupun Pajajaran tangtung,mangka bade ditepungan Karajaan kahiji di tatar Sunda anu namina Salakanagara. Karajaan ieu pisan anu dimaksud kalawan Kadu Hejo dina pantun Bogor kasebat. Naskah Wangsakerta nyatet karajaan ieu minangka dayeuh pang kolotna di Pulo Jawa,sumawonten di Nusantara. 

Konon,dayeuh anu saterusna ngembang barobah kaayaan pusat karajaan ieu tempatna wewengkon Pandeglang,Banten. Karajaan Salakanagara anu pusat pamarentahan na tempatna Rajatapura atos aya saprak abad 2 Masehi. Aki Tirem mangrupa pangawasa kahiji wewengkon ieu. Pangawasa Salakanagara saterusna nyaeta Dewawarman,imigran sakaligus padagang ti India anu saterusna barobah kaayaan minantu Aki Tirem.[3] Dewawarman ieu pisan anu dimaksud minangka “urang Hindi” ku Pantun Aki Buyut Baju Rambeng. Janten tiasa ditumbukeun yen sateuacan kadatangan Dewawarman sarta rombongannya ka Salakanagara,nu nyicingan Rajatapura atos ngabogaan ageman sorangan,nyaeta ageman Sunda. Dewawarman sorangan bertahta di Salakanagara ti warsih 130-168 M. Sedengkeun dinastinya angger ngawasa dugi ahirna pusat kakawasaan dipindahkeun ka Tarumanagara dina warsih 362 M ku Jayasingawarman,turunan ka-10 Dewawarman.[4] nurutkeun keneh naskah Pustaka Wangsakerta,ageman Sunda dina mangsa Sunda kuna ngabogaan kitab suci anu barobah kaayaan padoman umat na,yaktos Sambawa,Sambada sarta Winasa. Perkawis pangpentingna anu peryogi diinget nyaeta yen katilu kitab suci kasebat anyar ditulis dina mangsa pamarentahan Rakean Darmasiksa Prabu Sanghyang Wisnu,anu ngawasa di tatar Sunda dina periode 1175-1297 M.[5] Metot kanggo diregepkeun,yen ageman Sunda anu atos tos yuswaan kira-kira 1000 warsih atawa 1 Milenium,anyar ngagaduhan kitab suci ditulis dina mangsa pamarentahan Prabu Sanghyang Wisnu. Nu nulis berasumsi,manawi salila era sateuacan Prabu Sanghyang Wisnu ngawasa,kahirupan ngagem agama di taneuh Sunda tacan mendapat perhatian anu serius ti pangawasa karajaan. Sanggeus mangsa Prabu Sanghyang Wisnu pulalah ageman Sunda barobah kaayaan ageman resmi karajaan.

Sababaraha buktos sajarah eta nembongkeun ayana ageman Sunda awit atawa Sunda Wiwitan minangka hiji ageman anu dianut ku balarea atawa pangawasa Sunda kuna nyaeta fakta tak terbantahkan. Kaliwat bagaimanakah kalungguhan ageman Hindu di era Sunda kuna atawa Sunda Pajajaran? Lainna cikal bakal karajaan Sunda kuna asalna ti jalmi-jalmi India anu notabene ngagem agama Hindu? Kumaha deui beda ngadasar antawis ageman Hindu sarta ageman Sunda Wiwitan?

Beda Hindu sarta Sunda Wiwitan 
Konsepsi teologis Sunda Wiwitan berbasiskan dina faham Monoteisme atawa percanten bade kitu kaayaanana hiji Pangeran anu dipikawanoh minangka Sanghyang Keresa atawa dawam oge disebut Batara Tunggal. Dina ngajalankeun “tugasnya” mengatur semesta alam,Sanghyang Keresa dibantuan ku para Sang Hyang lianna sepertos Sanghyang Guru Bumi,Sanghyang Basa,Sanghyang Ambu Jati,Sunan Ambu,sarta lianna.

Ageman Sunda Wiwitan oge mikawanoh klasifikasi semesta alam barobah kaayaan tilu haturan,nyaeta Buana Nyungcung (tempat bersemayamnya Sanghyang Keresa),Buana Panca Keur (tempat hirup jalmi sarta mahluk hirupna) sarta Buana Cegah (naraka). sajaba ti eta,dina pituduh Sunda Wiwitan oge dipikawanoh kitu kaayaanana proses kahirupan jalmi anu kedah ngaliwatan salapan mandala di dunya fana sarta alam baka. Kesembilan mandala anu kedah diliwatan jalmi kasebat nyaeta (sacara vertikal): Mandala Kasungka,Mandala Parmana,Mandala Karna,Mandala Rasa,Mandala Seba,Mandala Suda,Jati Mandala,Mandala Samar sarta Mandala Agung.

Lamun urang ngarujuk dina pituduh Hindu,bade kapanggih beda ngadasar kalawan pituduh ageman Sunda utamana ngait konsep teologis. Hindu mangrupa ageman anu ngabogaan karakteristik Politeisme atawa ngayakinan kitu kaayaanana langkung ti hiji Pangeran atawa Dewa. Dina ageman Hindu dipikawanoh seueur dewa , di antarana tilu dewa anu nu mawi utami (Trimurti) nyaeta dewa Wisnu (nu ngajaga),Brahma (panyipta) sarta Siwa (perusak). Henteu dipikawanoh istilah Sanghyang Keresa dina pituduh Hindu.

Beda lianna nyaeta ngeunaan sarana peribadatan ti kadua ageman. Dina era Sunda Pajajaran,ageman Sunda Wiwitan mikawanoh sababaraha tempat suci anu oge dijadikeun sarana peribadatan sepertos Balay Pamunjungan,Babalayan Pamujan sarta Saung Sajen. Ampir sadaya tempat ibadah kasebat ngawangun punden berundak anu diwangun ti kumpulan batu-batu ageung sarta arca.[6] Samentara dina mangsa kejayaan Karajaan-karajaan Hindu-Budha di Jawa Keur sarta Jawa Wetan,sarana peribadatan anu seueur didirikeun malahan candi anu dugi kiwari tiasa keneh urang temui patilasan na. Sumawonten candi oge patali jeung simbol kakawasaan pangawasa nu tangtu.

Sedengkeun budaya keberagamaan balarea Sunda anu ngagem Sunda Wiwitan dina mangsa Sunda kuna benten pisan. Maranehanana henteu ngadegkeun candi kanggo beribadah,kalah memusatkeun kagiatan kaagamaan na dina sababaraha punden berundak anu dipikawanoh minangka kabuyutan. Di punden berundak ieu pisan ritual atawa prosesi kaagamaan has Sunda Wiwitan dipigawe ku balarea Sunda. Sababaraha patilasan tempat ibadah era Pajajaran anu tiasa keneh urang manggihan kiwari nyaeta kabuyutan Sindang Barang (kiwari barobah kaayaan lembur budaya Sindang Barang,Bogor) sarta Mandala Parakan 
Mandala Parakan Jati di suku Gunung Salak. 


Perkawis ieu pisan anu oge tiasa ngawalon patarosan sapalih jalmi ngeunaan “kelangkaan” candi di tatar Sunda. Fakta sajarah nempokeun yen balarea panganut Sunda Wiwitan saleresna henteu merlukeun candi minangka sarana peribadatan,kalah kabuyutan anu kentel keneh talari megalitiknya . Janten saeutikna candi di taneuh Sunda sanes margi “kemiskinan” peradaban Sunda di mangsa kapungkur,kalah kaayaan sosio-religiusnya anu benten kalawan balarea Jawa-Hindu. 

Buktos lianna anu oge nembongkeun kelemahan klaim sajarah anu nyambung kalawan ka-Hindu-an karajaan Sunda Pajajaran nyaeta henteu kapanggihna stratifikasi sosial has balarea Hindu atawa kasta dina balarea Sunda Kuna. Naskah Sanghyang Siksakanda ng Karesian sarta asal-asal sajarah lianna henteu nembongkeun kitu kaayaanana strata sosial anu didalamnya aya kasta Waisya,brahmana atawa Sudra sakumaha balarea Hindu di Jawa sarta Bali. Disamping eta,henteu kapanggih deui konsep raja nyaeta titisan Pangeran atawa Dewa (God-King) dina sistem pamarentahan Sunda Pajajaran atawa Galuh sakumaha ditepungan dina sistem karajaan Hindu-Budha di Jawa Keur sarta Wetan. 

Henteu katutup jigana saleresna,lumangsung akulturasi antawis ageman Sunda Wiwitan kalawan ageman Hindu,ngemut karuhun kulawargi karajaan Sunda kuna sapalih asalna ti India. Nanging akulturasi kasebat henteu lumangsung dina aspek sistem peunteun. Lamun ngarujuk dina konsep kabudayaan nurutkeun Koentjaraningrat,aya tilu rupi budaya dina hiji unsur kabudayaan,nyaeta sistem peunteun,laku-lampah sarta kebendaan (artefak). Akulturasi dina perkawis ieu ngan lumangsung dina aspek kebendaan sarta laku-lampah,itupun henteu sakumna na. Perkawis ieu tiasa katembong ti wasta-wasta raja sarta sababaraha istilah dina ageman Sunda Wiwitan sepertos Batara sarta Resi. Nanging kanggo substansi pituduh,henteu kasampak kitu kaayaanana akulturasi anu menjurus dina sinkretisme.

Sunda Wiwitan di Mangsa Kiwari 
Atos jelaslah kiwari lamun kategorisasi karajaan Sunda Pajajaran ataupun Galuh minangka karajaan Hindu merupakah perkawis anu peryogi dibenerkeun. Buktos-buktos sajarah malahan nembongkeun yen balarea Sunda kuna atos ngagem hiji ageman lokal anu mapan sarta relatif teuneung ti pangaruh teologis Hindu-Budha,nyaeta ageman Sunda Wiwitan. 

Dina mangsa kiwari,Sunda Wiwitan dianut keneh ku sapalih etnis Sunda utamana golongan suku Baduy di desa Kanekes,Banten. Jabi eta,panganut Sunda Wiwitan oge aya di Ciparay Bandung (kakoncara kalawan wasta aliran Lalampahan Budi Tanagi),Cigugur Kuningan (Paguyuban Adat Cara Karuhun Urang),sarta lembur adat Cireundeu Cimahi. Sewang-sewang komunitas ngabogaan penjabaran sarta karakteristik pituduh na sorangan nanging angger berbasiskan inti pituduh ageman anu sami,Sunda Wiwitan. 

Nanging nasib maranehanana henteu seberuntung panganut ageman lianna di nagari ieu,margi ageman Sunda Wiwitan lain ageman anu sacara resmi diaku di mana ayana ku nagara.[7] Balukarna sagala rupa perlakuan diskriminatif ti aparatur nagara sering maranehanana tampi,hususna anu patali jeung pemenuhan hak-hak sipil maranehanana minangka wargi nagara. Alangkah lucu na nagari ieu,sabot kakawasaan pulitik ngabogaan hak nangtukeun manten anu kaasup kriteria ageman sarta manten anu sanes. Anu tangtos diskriminasi ka panganut Sunda Wiwitan teras keneh langgeng dugi detik ieu. Ulah-ulah,penulisan buku sajarah resmi anu ngasupkeun keneh Pajajaran minangka karajaan Hindu oge bernuansa diskriminatif,anu orientasinya hoyong menghapukeun tapak kabudayaan Sunda Wiwitan dina sajarah? Wallahualam 


Cutatan asli: http://www.berdikarionline.com/benarkah-sunda-pajajaran-nyaeta-karajaan-Hindu.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar