MUSTIKA PURAGA JATI

Sakitu bubuka catur, pangjajap, panyabda teda.

Hatur punten bilih kirang, luput tina lelepitna, nu disanggi

mung ukur sieur jeung beunyeur, tebih tina saenyaan.

Panyampurna tangtuna ti nu ahlina. Seja tampi masing

tepi, ka para pupuhu kanca, anu surti, nu sasawa, nu

sasiwi, nu saini, nu sasunda, nu saindung, nu sasia:

I n d o n é s i a.

Dina mangsa kiwari, anu kanyataanana teges,

hususna keur bangsa urang anu pada-pada ngalalakon

kahirupan manusa, sangkan tepung jeung naon anu

dipaluruh, nyatana kasajatian diri, kamanusaan, mampu

nepikeun kana lalaku jeung lumakuna hirup anu ngama’na,

sarta bisa diwujudkeun dina sipat jeung tabéat anu nyata.

Taya bayana saupama ieu guaran urang bedah

jeung dipedar dumasar kana tata cara adat budaya pribadi,

geusan nanjeurkeun tangtungan diri kasampurnaan.

Sangkan pangajegna sajatining diri anu sampurna, pikeun

ngawangun tatanan hirup:

1. Katuhanan: sangkan ngadeg kasajatian diri

kamanusaan.

2. Kamanusaan: sangkan ngadeg kasajatian diri

kabangsaan.

3. Kabangsaan: sangkan ngadeg kasajatian diri

karahayatan.

4. Karahayatan: sangkan ngadeg kasajatian diri

kaadilan.

5. Kaadilan: geusan ngadeg kasajatian diri kamardiikaan.

Dasar anu lima di luhur, nyatana hiji gambaran pasti

pikeun nata lajuning hirup kumbuh pikeun nyahayakeun

wujud anu kasipatan ku karsa jeung kersana anu Ma-Ha,

geusan wawuh ka kujur katut pangeusina diri, sarta apal

ka papancén hirup salaku “Abdi anu ngabdi ka anu

kagungan abadina”.

Dina medar tur ngaguar harti anu misti ku mustari,

pikeun ajén-inajén kamanusaan, numutkeun anu

kapibanda jeung anu dipiwanda, dina kapribadian Manusa

Sunda anu disebut “Talari Paranti”. Hamo kudu landung

ku catur, hamo kudu panjang ku panalar, dina lumaku-na,

ngadadaran ku carita, pibahaneun ngudag élmu, ning rasa

kasampuraan, jeung , ning rasa ka- sampurnaan geusan

diri, dina hiji ajén anu tangtu, nyatana Ngolah Diri,

geusan:

Kasampurnaan: sipat laku (ules, watek), anu

nyahayakeun sinar (cahaya, asal) ti anu wasaNa,

geusan ngawasakeun ka anu diwasana, pikeun

ngabasakeun wasa pangawasa ku kersana. Sinarna

atawa pancer diri

Kasampuraan: wujud jeung laku anu nyinarkeun

cahaya sinar wasaNa, anu dina ngawasa-keunana.

nyinarkeun atawa mancerkeun

“Sampurna di wasa Gusti anu Ma-Ha, sampurna di basa

ingsun anu nga Ma-Ha.”

(Gusti Pancerna Sipat, Ingsun anu mancerkeun dina

kasipatanana).

Hirup geusan manceran dina sagala pangawasa

kersa anu geus di kersakeun pikeun nuju kana aji ning ka

sampurnaan hirup, tangtu mudu metik élmuning hirup

geusan ngahontal, tur ngagema keun diri, pangajian laku,

keur pangajén diri anu mangrupa:

1. A j i l u h u n g: sangkan diri (kaharkatan).

2. A j i K o m a r a: wibawa sangkan diri (kadarajatan).

3. A j i W i w a h a: sangkan diri (kamartabatan).

Tilu pangaji di luhur, dasar élmu keur nyipatan

lakuning lampah, ciri diri nu ngagema kasinaran ku

panceran asal, sangkan wawuh ka nu tilu dawuh nu

nyangking nyinaran galuh salaku jagat panataan rasa ti anu

ngarsaanana.

Tilu Dawuh nu nyangking di jagat panataan

(tempat cahaya Suci) anu aya dina diri nu nebaran

cahyaning ules watek, nyaéta sinar anu dawuh :

1. Nga – Sanghyang: (diri mijati katuhuan di alamna)

keur pangaji élmu suci anu apal ka anu kagungan

Wasa.

2. Nga – Rahyang: (diri mirasa kamanusaan di alamna)

keur pangaji élmu suci anu apal diri anu kahirupan.

3. Nga – Danghyang: (diri miraga kanusaan di alamna)

keur pangaji élmu suci geusan apal kana hak jeung

pancén mahluk anu pada-pada dicipta saalam

(kanusaan), anu campur sangkan sampurna.

Cahayana anu jadi ules watek tina tilu dawuh anu nyinaran

galuh, tangtu diri kawandaan sipat :

1. Ka-Wisnu-an (kawasanaan): hirup, mampu

ngadalikeun rasa jeung wasana.

2. Ka-Shiwa-an (kasahawaan): hirup, mampu

ngadalikeun hirup jeung sasamana.

3. ka-Brahmana-an (kabarahmanaan): hirup, mampuh

ngadalikeun laku jeung alamna.

Tilu cahaya anu nyipatan jadi cahaya nu disebut

ules watek diri, udagan anu dihin ku katangtuan, pikeun

nétélakeun kasampurnaan dina nataran tatapak

pahirupan, anu bakal jadi adeg pangadegna diri, pikeun

nyubadanan kabutuhan pasti. Ngahartian, patujuan

hirupNa, sabab:

Hirup anu ngusikkeun, hirup anu ngobahkeun,

hirup anu ngawasakeun, hirup anu ngarasakeun, geusan:

hirup kudu mawa cageur, hirup kudu mawa bageur,

hirup kudu mawa bener, ku alatan hirup nu kahirup, nu

kahirupkeun ku hirupna anu suci, ngabukti kalawan nyata.

Hirupna keur nuju kasampurnaNa.

Tri Pancer Silah

Tri Pancer Silah, nyatana tilu cahayana diri anu

mancerkeun sipat geusan ngahontal kasampurnaan diri

anu mibanda sinar:

1. Aji Luhung

Hartina, munel ku pangaweruh rasa jeung jiwa salaku

sarining diri anu teguh pengkuh tur ampuh timpuh

sarta awas dina ngawasakeun tur ngawaskeun pangawasa-na, nebarkeun élmu pangaweruh kasam-purnaan, ku dasar

taliti sarta nastiti saperti:

Tékad niat anu suci

Ucap lampah anu bukti

Pari polah nu merenah, sarta

Budi basa nu katata, bémakrama.

“ Patalina Diri ka Gusti ”

2. Aji Komara (Wibawa).

Gelaran lakuning diri anu nyangking patokan pasti, dina

ngajaga tur ngariksa ules watek tiap-tiap anggota badan,

anu masing-masing mibanda pakomna pancén séwangan

tapi teu luput tina ugerannana, kalawan mungsina, tétés

ngalumakukeun dina kahadéan. Tutup hasil

kamangpaatan. Naon rupa anu jadi lalakuan, tinangtu

ballik hasil ka sorangan, naon rupa sorangan anu geus

disorang, atawa anu tacan ka sorangan, dasarna mah, tetep

dina tapak paniatan.

Aji Komara mangrupa wangunan diri anu pinuh ku

sinar kasajatian hirup, tegesna mah laku paripolah,

kauleswatekan ku naon rupa nu dilakonan, pageuh ku

dadasarna kaihlasan, tur dibarengan ku Pancerna rasa jadi

sipat: ajénan, anteuran, hampuraan, mujian, jeung

hémanan. Jauh kana sipat dengki, ujug hiri jeung takabur.

Panceran Aji Komara, aya dina sinarna rasaning:

Pancerna laku: jujur ka diri, kukuh kana jangji, lemes

usap teuas peureup, heureut keupeul, lega awur.

Pancerna gawé: geusan mingpin diri sakujur, batur

sakasur, dulur salembur kalayan baraya sabuder awur.

Geusan hirup anu munel ku aji jeung pangaji diri nu

diolah ku karancagéan, budi jeung parangi salaku

wawangi diri, soméah, daréhdéh sarta hormat tilawat

ka sasama hirupna. Éta hasil tina ngasah akal jeung

pikir, sangkan lébér wawanén, jembar ku panalar, dina

ngolah jeung ngariksa hirup, ngudag tujuan geusan

ngajayak tapak, lalampahan sorangeunana: “Suci hing

pamrih rancagé haté”.

“Patalina diri ka sasama”

3. Aji Wiwaha

Hartina ajén-inajén kaparigelan diri dina ngolah

kamotékaran élmu nu weruh salaku kembangna diri,

munel ku warna rasa, budi jeung daya, karya jeung

karsana, pikeun panalar buah cipta (karya diri). Sugri

pangbakti sajining lemahcai, ngapak méga mébér jangjang,

hiberna lir manuk julang, ngambah saaweuhan dunya,

pakeun jaya weruh sadurung winara. Karsaning ngarancah

béntang, tinawur nebar caraang, pakeun ngembangkeun

talatah keur ngawangi lemah cai.

“Patalina Diri ka Alam”

Kawiwahaan (martabat) salaku diri diwangun ku

olahan dasar anu ngalahirkeun karya jeung karsa dina

kamotékaran élmu, ngolah hirup jadi kahirupan nu hirup

keur ngahuripan geusan nyumponan kabutuh alam

waruga.

”Niat anu hadé, tepung ahir jeung kahadéan,

Niat anu goréng, tepung ahir jeung kagoréngan”.

Ajén pangajén salaku diri

Ajén pangajén salaku diri numutkeun Sunda: lalakon

lampah dina pahirupan kudu diwangun ku olahan dasar

élmu dina tuturan adat jeung budaya tuturunan, karuhun

anu buhun, pikeun panataran tur panuturan ules watek

jeung paripolahna anu ngagambarkeun salaku manusa

Sunda sangkan mampu nyumponan: kabutuh alam jiwa,

kabutuhan alam pikir, jeung kabutuh alam waruga,

sangkan dina nata rasa jeung niti diri, aya kadali atawa

elésan, teu mangprung ngaberung sakama-kama, sakarep

ingsun. Aturan Hirup di alam panyorangan. Kudu

pengkuh kana aturan anu di sebut: “tata, titi, duduga,

kalih peryoga.

Tata (aturan léngkah) = tatapakan laku anu kudu

napak kana ugeran aturan talari paranti sangkan teu

ngarempak aturan, teu “pamali” (hasil kalakuan anu

sok jadi mamala goréng).

Titi (tahapan léngkah) = titincakan laku anu nincak

kana paniatan anu surti jeung nastiti.

Duduga (sawangan) = rupaning anu rék dilakonan

tinangtu kudu disawang heula saméméh disorang,

sangkan hasilna caina hérang laukna beunang, anu karasa pikeun kasalametan. (Wiwaha Yuda na Raga).

Peryoga = ukuran kamampuh pikeun ngajurung laku

dina hiji tujuan (kasanggupan anu diukur ku

kamampuh).

Saperti Ngolah jiwa, keur ngalelemu rasana, bisa di

geteran ku cara ngageterkeun sora-sora alam (Rahyang

Sora Pagendingan) anu mangrupa alat alat seni Buhun (

tradisi). Anu ngumandangna dina geteran galura jeung

daya geterna.

Conto leutik tina alat seni Buhun Sunda, anu

mangrupa :

Kacapi, Alat seni anu di jentréng atawa anu dipetik.

Suling, toléat taléot, tarompét, alat seni anu ditiup.

Kendang (alat seni tepak), dogdog, jeung réa-réa deui.

Karinding, celempung, kohkol jeung sajabana.

Alat alat anu nyangking galumbang, salaku

panggeter rasa anu bisa dirasakeun béda béda sérédétna,

tangtuna aya maksud jeung tujuan taya lian geusan

ngahudangkeun rasa, sangkan rasa ka hudang geter nu di

sebut: Jiwa Ngaras, jiwa ngarus-ras, jiwa nga Raas, jiwa nu

ngawaas. Ka jerona jiwa sangkan kahudang rasa anu

Rumasa.

Basa seni anu didangdingkeunana, nangtu jadi basa

keur pangjejer pikeun pangartian, nepikeun rasa anu

éling, jamparingna.

Basa seni anu dihaleuangkeunana, (ku Tembangna)

ébréh teges, salaku mawa “wawanti” tina sora jadi

sari keur panepi, tina sora iadi sari keur panghudang

rasa.

Sari sora nu maranti wawanti tangtuna mawa hiji

wawanti,atawa wanti wanti basa amanat atawa basa

talatah, anu ngajadi tali paranti geusan guareun, geusan

bacaeun , sangkan jiwa tetep kahudang sari rasa na

rumasa. Jiwa anu kageter jadi rasa anu: NgaRas-,

NgaRaas, Ngarus-ras, jeung Ngarumasa-keun.

Leuwih teges nu pasti dina ngawanti rasa, anu

nalutur dina galindengna catur, dina kecapna saur, tétés

jéntré eusina ukur pitutur, geusan: “pépélingan,

pepedaran, wasiatan, amanatan pikeun diri lumaku

hirup, wawuh ka kujur sangkan akur geusan diri keur

ngadirian nana.

Seni Buhun , salah sahiji cukang luang, anu

munel pisan ku aji ning diri reujeung ajén pangaji rasa,

geusan ngaguar diri anu mampu ngahudang sari na ka

wening ati:

Geusan nembrakeun rasa karumasaan.

Geusan ngalayeutkeun pangdeuheusan kawasana.

sarta

Geusan mentangkeun jamparing Dunga, PaNuhun diri;

ka dirina, kaalamna, tur ka Gustina.

Sakabéhna, nyata ka Ungkara, dina kecap nu di

susun jadi guguritan basa, dihaleuangkeun,di iring ku sora

gending, ngajamparing melesat ka alam wening, ngajajap

jiwa nu nyaring, ka jagat raya sinangling. Nya diri mirasa

éling……………………

Ka jembaran rasa

Kajembaran rasa mangrupakeun salah sahiji adeg

pangadeg rasa, anu jadi dasar panataan hirup salaku

manusa, anu kamanusaan.

Kajembaran rasa, mangrupakeun pondasi diri anu

kukuh, anu nguatan wangunan hirup, sangkan ajeg tur

pageuh, moal régrog dina nyanghareupan masalah hirup

sakumaha beuratna.

Sabab eusining sipat anu nyangking dina

kajembaran rasa. Nyata mibanda sipat-sipat diantarana :

Nyaahan, deudeuhan, asihan, hémanan, béréhan,

mujian, jeung anu nutama Hampuraan.

Tara: Sirik, pidik, jail, kaniaya, cegékan, cedikan,

cawadan, irén pinastrén, dudupak, rurumpak,

cawadan, geureuhan, teu kaopan, jeung teu payaan.

“Sing Saha anu miharep KaMulyaan, Kudu sanggup,

ngajauhan Dengki “

Mustikana ngancik jadi pamatri, dina ati anu

wening, dina rasa nu rumasa, jiwa nu wiwaha, kalawan

pikir anu ngarti. Teges cirina sipat anu ngaJati diri.

Kajembaran rasa tara kapolés ku rasa hayang

témbong diri, lain ucap anu gelar, lain lisan anu nyora tapi

témbongna jadi rasa, anu bisa dirasakeun ku rasa-rasa anu

sarasa.

”KaHadéan anu gelar ngan ukur lilisanan,

kahadé ngan ukur popolésan (basa – basi).

T a p i,

KaHadéan anu gelar ku laku jeung lampahna ,

Nyata teges Sarining kajembaran diri anu ngajati”.

Ka jembaran Rasa, ti nangtu, bakal teges buktina,

nyata aya salaku anu jadi cirina, ku kapribadianana, nyata

mancerkeun cahaya budi jeung basana anu katata.

Kajembaran rasa

Usik sajero ning cicing.

Obah sajeroning dada,

Usikna , maranti diri,

Obah na maranti rasa.

Nu nganteur ka lemah sungka

Nyangkaruk geusan kapuluk.

Pasir liuh peupeuntasan.

Ajrih ning rasa panggalih.

Milih rabi minda rasa

Rabi na ka sang gumati .

Rasa na sang guruh minda

Guru na weruh pituduh.

Japa na Aji ning diri. .geusan midiri!

Japa na Aji ning rasa….geusan mirasa !

Japa na Aji ning harti..…..geusan ngarti !

Japa na Aji ning kersa …geusan ngersa !.

Nyumput buni nembrak caang,

Buni sotéh niat ati, anu suci,

Nembrak caang, ku laku lampah nu nyata.

Nu di teundeun di handeuleumkeun,

Geusan paneuleuman nana.

Nudi tunda dina Hanjuang .

Geusan diri ngadaya juang,

Nya hamo luntur ku waktu,

Kapan tapak dina tindak

Kapan galur dina catur

Mun di téang tangtu panggih

Mun dipénta tangtu mikeun.

Nya hamo laas ku jaman

Mustika Puraga Jati Sunda

Pastina bakal ka pangggih,

Mangrupa balungbung timu,

Sabab jangji nu bihari,

Hamo nya sulaya pikir,

Anu misti, anu musti, tandes

diri nu nyakséni

Geus natrat tulisanana,

Mo sulaya, ka jangjina,

Teges nétés tur tétéla

Nya diri suratanana,

nya alam tulisanana

Kitabna jagat buana

Moal luntur ku mangsina.

Moal soéh daluangna.

Bacaeun sa tungtung umur

Nya haté kudu rancagé.

Teges nétés tur tétéla

Nya diri suratanana,

nya alam tulisannana

Kitabna jagat buana

Moal luntur ku mangsina.

Moal soéh daluangna.

Bacaeun sa tungtung umur

Cirina satangtung diri,

Carana sa tapak jagat,

Jembar rasa Nagara na,

Bukti na, Raga salira.

Ciri bukti, kajembaran rasa na manusa, teges

mapaésan hirup, ku nebaran sinar rasa, anu ngadangiang

kamulyaan sabab :

Hirup anu ngagema keun diri, pastina, tepung

jeung ka sajatian. Kudrat Pasti. Bakal apal kana Titis

jeung Tulisna. (C a g e u r ).

T i t i s, anu ngajadi wujud (manusa).

T u l i s, anu ngajadi sipat (kamanusaan).

Hirup anu ngagema diri jeung rasa ,pastina

tepung jeung ka Élingan. “kadar diri, Dihin jeung Pasti.

Dihin: kayakinan (hirup lain ka haying).

Pasti: Pasti ti anu mastikeun anu moal bisa dipungkir.

Apal kana Rasa jeung Rumasa

Rasa anu katarima,

Rumasa panarimaan.

Hirup anu ngagema diri jeung Pikir, pastina tepung

jeung kaparigelan. Geusan nanjeurkeun diri, dina nyungsi

Tapak jeung lacak palakonannana. (Bener).

T a p a k: alam nu geus di sorang,

L a c a k: alam panyungsian pilalakoneun.

Dina nyungsi lalakon diri geusan pilakueun, nuju

lengkah ka alam anu bakal di sorang, anu ngajadi upayana,

yén diri tetep nyawang alam ka tukang geusan narawang

ka alam anu bakal disorang, tinangtu bakal ngahasilkeun,

jalan tatapakan anu moal nyasar. Anu ngandung harti

bakal salametnya diri. silokana bihari ngancik kiwari,

nganjang ka alam pagéto (Supagi), pameulina nyata hirup

kudu :

Nyepi di leuwina diri.

Tapa di sagara rasa.

Geusan nga balungbung timu.

Jalan gedé sasapuan.

Tapak geusan pangeunteungan.

Ku semu, jembarna rasa.

Galeuh bitung haté kangkung.

Hurung nangtung siang leumpang.

Pangjugjugan, alam caang poé panjang.

Nagara tunjung Sampurna.

R a m p é s…

Dasar pikeun ngalalaku, pahirupan di alam hirup

kumbuh, alam jagat raya (dunya). dina sorangan atawa anu

kasorangan, tangtu aya nu marengan, dina masing masing

alam hirupna anu miwanda ciri jeung cara anu béda. Boh

ukurannana, tangtunganana, sarta pancéna, gumantung

kana kudrat pastina anu geus di kersakeun jeung di

karsakeun ku anu Mahana, tapi ukuran urang salaku anu di

gelar dialam jagat raya ieu, miwanda titis anu ngajadi

wujud, jeung tulis anu nga jadi sipat, salaku mahluk anu

leuwih ti sagalana, anu kapancén pikeun milaku

kamulyaan anu ka sampurnaan, sangkan wujud manusa

mibanda sipat kaManusaan.

Kamanusaan

Manusa dileuwihkeun ti mahluk anu lianna, lain ngan ukur

di aku leuwih dina kamulyaannana, tapi teges

dileuwihkeun sotéh dina rasa tanggung jawabna salaku

mahluk anu bakal jadi tunggangana mahluk-mahluk

sasama hirup anu di cipta geusan campur marengan dina

hirupna manusa, yén manusa téh salaku Parahu Hyang na,

geusan nganteur sakumna ciptaning gusti, kuda sampurna.

Ngan Manusa anu disebut sampurna tur Mulya téh

teges mibanda sipat kajembaran rasa. Diantarana boga ciri:

Welas Asih, Undak Usuk, Tata karama, adat, jeung

wiwaha Yuda Naraga.

Jalma digelar tina pangasalan cangkang geusan

Jalmaan (wadah hirup anu kosong). ngandung Harti, ngan

ukur di titipan pangawasa awal anu masih suci, tacan

kabangun tur tacan ka adegan. Tacan kasipatan.

Anu nyampurnakeun pikeun adegan, sipat jeung

ules watekna jalma bisa ngawujud ukur mahluk jalmaan

,anu ka wangun tur ka ules watekan ,ku sipat-sipat mahluk

lianan anu ka inum tur ka dahar ku dirina, lamun teu

mampu nyampurna keun nana sangkan sampurna. nu

buktina mahluk jalmaan sarupa kitu, tacan pas disebut

manusa, jajauheun disebut manusa anu kamanusaan,

sabab sipat anu ngancik dina ules watekna saperti sipat

Dengki, Sombong, Bohong. Amarah jeung sarakah, éta

sipat, anu dipibanda ku ules watek sato,jeung tutuwuhan,

Sipat Jalma sarupa kitu bisa di sebut “Wanara: teu

béda jeung sipat urang leuweung, ngumbar nafsu,

ngumbar amarah, licik, téga, tur sarakah.

Dina nata diri, dina nata rasa, jeung dina nata

kahirupan samar, bener, jeung hadé ukur pupulasan, nyata

ucap anu teu nyata, lampah teu bukti, ku alatan sinar haté

ngan ukur kabébénjokeun ku kahirupan anu dasarna,

Dunya jadi udagan.

Dunya, ngawatek, poho ka diri, poho kana rasa,

jeung poho kana jiwa. Sabab dunya atawa kadunyaan mah,

watek anu kuat, ngan ukur gambaran kahayang leuwih,

bari kapuasan moal ka panggih. Iwal ti ku Manusa anu

daék Tumarima.

Jalma anu di gelarkeun dina alam kadunyaan,

leuwih kuat hawa dunya, tibatan jalma anu di gelarkeun

dina alam Manusa.

Teges lamun manusa, anu di gelarkeun di alam

kamanusaan, tinangtu, leuwih kuat ujian jeung cobaan

hirup, geusan kasampurnaan, keur nga hontal kaMulyaan.

Sipat Jalma anu nitis manitis Manusa, anu

kasipatan, kamanusaan, bakal teges, dina lakuning diri

jeung ules watekna ,mibanda tujuan hayang

nyampurnakeun hirup anu ngarumasakeun yén hirup

dipentés pancén, yén hirup boga hak jeung kawajiban, tur

yén hirup téh, aya anu campur dina dirina, anu kudu

disampurna keun, pikeun kamulyaan dina lajuning laku

anu bakal di sorangna.

Manusa anu kamanusaan teges jalmaan anu

kapilih salaku palakon hirup anu geus jadi titis tulis na.

Kudrat pasti ti anu Ma-HaNa, sabab iwal ti manusa anu

bakal mampu ngalaksana pancén pikeun ngurus jeung

ngatur ,atawa ngarawat alam salaku titipan, ogé salaku

sasama hirup anu di cipta,

Manusa sampurna, campurna gumulung, geusan

ngajadi tangtung salaku mahluk anu linuhung, anu ka

Gungan ku kersaning anu maha AGung, anu maha kersa

jeung karsa, “Gusti anu maha kawasa”.

Sipat Jalma anu ka, manusaan disebut na; Cai

Ahung (CiHung atawa Ciung) hartina hirup anu di karsa,

rumasa yén hirup nyata papancén ti anu kawasa. ku nu Ma-Ha linuhung.

“Paralun , mung ukur gagambaran, tur sisigaan, tebih ka-nu

sa-enyana, yen dua sifat anu ngajadi ules watekna jalmaan

anu di simbulkeun tadi , bias ngabedakeun diri anu

kasipatan mana anu ngancik nyarungsum dina puraga jati

ning diri

Pikeun ngalarapkeun naon anu jadi udagan

pancénna hirup, anu ngarana Manusa, tangtu keuna ku

dihin (kayakinan) jeung tangtu (dasar), aturan hirup anu

nuju kana lalakon anu saenyana.

Ageman Kamanusaan

Tinangtu patokan jeung ukuranana aya dasar

agemannana, nu disebut Ageman KaManusaan.

Ageman. asal kecap tina “Gama, (Gema atawa

Gema, Na), nu disebut Sa-Wa-Ra, Sinar Wasa Na”, anu

ngajadi cahaya diri, anu dihin ku pastina, anu teu bisa

robah, dina katangtuan aturan gerak jeung gerik manusa.

Nyangking aturan jeung tata cara dasar ku élmu jeung

weruh.

Gerak nyatana hirup nu ngusikeun.

“Ka mi, Ka ma, Nu Sa”

Kamanusaan mangrupakeun élmu panemu pikeun

ngalokat diri sangkan apal ka :

1. Diri Na: mahluk anu di cipta ku kersa jeung karsa sang

Hyang Maha Cipta,…….. di sebut .hing “Sun Na.

2. KaLam Na: mahluk anu di gelar di alam na geusan

ngalalaku tulisan hirup jeung dihinna hing “Sun Da –

Na.

3. DaRah Na: mahluk anu marengan campur jeung

nyampur marengan hirup anu ngahuripan nana hing

“Sun Ha – Na.

Manusa Gelar ku tilu Tangtu,

1. Ka mi: Asih na Gusti anu nga jati Ruh Hyang, atawa

Ruh Suci.

2. Kama: Asahna Bapa, jeung asuhna Indung

(Gumulung), nu ngajati panitisan wujud atawa

RahMani, jeung nu ngajadi panétésan Ules watek (Sipat

rasa) RaHim.

3. Nusa: wangina sari ning Nagari.

K a m i :

Sipat mahluk anu ”T u h u” kana hirup, anu ngalaksana

pancén titis tulis, ti anu ngersakeun nana anu ngancik di

sang kuringna, sajatining wasa-wasa Na.

Hirup ku usikna, hurip ku obahna, sagalana

kersaning anu kagungan wasa. Ingsun darma lakoni, Geus

ti nu Murba hing wisésa. TuHu, ka anu nyiptakeunana,

“Gusti Pa Ngasih”, Katuhanan.

K a – M a:

Sipat mahluk anu “TuMut” ka anu jadi cukang lantaran,

ngagelarkeun ka alam dunya :

Indung anu ngandung, Tungulna Rahayu, salaku

(“Ambu PaNgasuh”).

Bapa anu Nga Yuga, tangkalna darajat salaku (”Bapa

PaNgasah”).

Indung jeung Bapa :

Cukang lantaran anu nebarkeun binih bibit awit

pangawitan (PaWit).

Wit = S I r.

Pa Wit = gumulungna Sir anu Nga Jadi. PaNgaWitan = Tempat ruang waktu, pangancikan

hirup awal (Lamut Kasih Indung, nu di sebut alam

Kandung Indung). Basa Simbulna, di sebut Palawangan

atawa Gowa PaIbuan, atawa Guha Pawon.

Indung jeung Bapa, salaku Karang Pawitan,anu

ngajadi cukang Lantaran gelarna Tuturus anu bakal nga

jadi “SaWa, SiWi , anu jadi Seuweu Siliwangi, hasil tina Sili,

Wangina kanyaah bapa, tur wangina ka asihna Indung,

Salaku Tingkeban ParaHu. Atawa SasakaNa. Tuturus anu

disebut anak = “SaWa SiWi salaku Kado emasna, atawa

PusakaNa. (KaWaHa Domas).

Kawah Domas, salaku Tungkeban Para Hu

Hyang, anu jadi Bibit awit di Palémbangan, geusan

Pamedalan salaku mahluk anu ngajadi pibakaleun,

gumantung kana patalian, anu nyipatan terah jeung Darah

na, dina Jangji awal (PaTaKa), mangkana saupama mahluk

anu di gelarkeun jadi Jalmaan, ti luluhurna, lamun teges

Sampurna dina Kamanu-saannana, mangka hing geusan

kudu nyahayakeun Mahluk jadi Jalmaan anu ka Manusaan,

aya dina patalékan para Guru Hyang, anu ngabédakeun ti

mahluk anu liana, atawa NgaHing Sun Medang KaHuripan.

Bapa. Anu nuruskeun Terah, teges Kapapancén

geusan ngajayak tuturus dina ngolah hirup, nurunkeun

élmu pangaaji Panalar diri, pikeun darajatna,

(Komarana).

Indung anu nuruskeun Darah, teges kapapancén

geusan ngaasuh tuturus dina ngalarapkeun élmu pangaji

Pangulas rasa pikeun Martabatna, (Wibawana).

Indung jeung Bapa salaku SasakaNa,

Tuturus salaku Pusakana Indung Bapa

N u – s a :

(Sari Pati Alam) = Ku Dat na, Anu ngajadi cahaya. Cahaya

rupa, cahaya daya, cahaya rasa, tina sari patina,

paHirupan, anu nyampur ngawaruga (Bugang), dina

kahirupan anu ngahuripkeunana.

Alam kahirupan jeung Kahuripan, pikeun

nyampurnakeun sakumna mahluk anu kumelit di alamna,

nyampurnana, ku alatan “NuSa” ,jadi bahan pikeun

pahirupan, kahirupan, tur pahuripan jeung kahuripan.

Gumulungna Sari pati alam, dina sawarugana

mahluk, mampu medarkeun hiji sipat, atawa ngajadi ules

watek anu nganteur laku jeung lampah na atawa adat

jeung kabiasaanana. Contona sipat Sasatoan, gurat

badagna, nimbulkeun pasipatan diantarana:

1. Sipat Nafsu birahi,

2. Sipat Nafsu Sarakah,

3. Sipat Nafsu Amarah,

4. Sipat Nafsu Ngawasa, jeung réa-réa deui.

Sipat Tutuwuhan, gurat badagna pasiatan,

diantarana:

1. Lungguh,

2. teguh,

3. ngasuh,

4. angkuh.

Ules watek sasatoan jeung tutuwuhan, ogé

kageteran ku sipat pangasalan hirup, sari patina, sipat

Bumi, sipat Seuneu, sipat Cai jeung Sipat Angin.

Diantarana:

Sipat Bumi: Sabar, subur, sebar, nyurup Nga-adegan.

Sipat Seuneu: Panas, caang, niyurup Nga-Sinaran.

Sipat Cai: Hirup, hurip kahirupan. nyurup Nga Huripan

Sipat angin: seger, dalingding. Hawa, nyurupna Nga-Hawaan

Gema atawa Gemana

Hirup anu Ngagema katuhanan, Teges laku ning diri dina

hirupna mibanda rasa karumasaan kana karsa jeung kersa

Gusti anu Maha Kawasa (kaluhungan).

Hirup anu ngagema kamanusaan, teges lakuning

hirupna mampu ngalaksana sipat anu nga wanda darajat

na Bangsa (Komara).

Hirup anu nga gema Kabangsaan,teges lakuning

hirup, mampu ngalaksana sipat anu mi banda daya cipta

karya jeung karsa geusan mibanda (Wiwaha). Atawa

mibanda ajén pangajén diri, ajén ka sasama hirup anu,

surti kana hak hirupna alam anu lian, anu ka RahHayatan.

Hirup anu ngagema keun tilu tangtu dasar

pakeman hirup:

“KaTuhanan, kamanusaan tur kabangsaan, anu

kaRohHayatan, dihin jeung pastina diri, dina nga asuh

hirupna, bakal mampu nataran jeung nuturan Rah jeung

hayatna keur ngajagangan carita anu dilalakonkeun di

alamna ku sipat KaAdilan”.

Hirup anu mibanda sipat ka adilan, ta ngtu

lakuning hirup anu nungku, pinuh ku kajembaran rasa

jeung rumasa diri.

Dina ules watek anu jadi lakuning kaAdilan dirina,

nyata ngawujud jadi “CahayaNa (Nur), atawa Wujud anu:

ka sinaran (“Mardhi Ika“). Diri salaku anu jadi

Cahaya Gusti, dina (Pari polahna).

Cageur awakna, Bageur lacuna, tur Bener élmuna.

Kamardhi Ika an atawa Wujud anu Ka sinaran,

Katuhanan: nga ules watek, “Kersana”: sadar, sadrah,

Pasrah jeung tumarima.

Kamanusaan: nga ules watek ku cara cirina, ku dihinna:

welas asih.

Undak usuk

Tata karama.

Adat istiadat …jeung

Wiwaha Yuda Naraga.

Kabangsaan: ngaules watek ku cara cirina, ku pastina:

Bangsa mibanda R u p a

Bangsa mibanda B a s a

Bangsa mibanda A k s a r a

Bangsa mibanda Adat Istiada

Bangsa mibanda B u d a y a

Kabangsaan nyangking salaku darma wangsa ka

Nagara, pikeun nyangking papancén pasti panebaran ules

watek anu kaRohhayatan, ciri bukti béla diri jeung sasama

natar nutur lajuning ajén pangajén, geusan ngolahlaku,

diantarana

Diri Nyaah ka Sasama.

Diri Béla kaBangsaan.

Diri Bakti ka Lemah Cai.

Diri Ngarumat ngaramat ka Budaya.

Diri Ngawangi keun Nusa sari Nagari. (turunan).

Wawuh ka Diri ( wawuh ka kujur). Luyu kana ajén

Sari ning Sunda pikeun Manusa Sunda Geusan Nyunda di

alam Panyundaan ieu, milarapna, ku ules watek sipat tur

paripolah, anu natrat teges geusan:

SUNDA

Sunda anu jadi tutur dina Panglokatan Panyundaan-nana, geusan pangadeg na anu teges, pikeun Jelma,

(Jalmaan), sangkan jadi “Manusa”.

Diri Na (IngSun Na).

Diri , sangkéhan tina kecap awal Da jeung Ra.

“Da”, ngandung harti buana (Alam).

”Ra”, cahaya, Sinar, ules watek, atawa saNur nu di

kawasaan.

“Na”, Anu kagungan karsa jeung kersa, anu “teu wujud,

teu ngaran, teu ngarupa.

Tunggal dina tunggul.

Manunggal sarta manunggul.

Ngancik sajeroning ancak.

Usik sajero ning cicing.

Obah sajero ning rasa.

Nu asal ngahirupan usik.

Nu asal ngahirupan rasa.

Nu Maha Agung ( AHung).

Dat asal, pa asalan.

Pangasalan, Pangawitan (Wiwitan).

Anu jadi bibit kawit anu nga Wit , (KaAWitan).

Tampa wates ku ambahan.

Tampa wangen ku pedaran.

Tampa mampu di basakeun.

Geusan medal babasaan.

Tina basa ku wasana.

Unggeukna : “Anu Maha Sagalana” ..Pun !.

Tegesna anu disebut Diri, cahaya alamna salaku

Pancer Silah, atawa sipat tina kawujudan.

KaLam Na, atawa alamna ( Da – Na),

Ka = pangancikan ,

La = pahirupan,

Ma = PaJatian.

Tegesna alam sorangeun, anu bakal di sorang, tur

sorangeunana pikeun panyoranganana disebut lalakon

titis tulis (Sorangan ‘Na).

SaSaMa Na (Sa Ha – Na). Sasamana = anu marengan tina :

Hirup = usik jeung obahna pangawasaNa.

Hurip = nu di usikeun jeung nu di obahkeun

pangadayaNa.

Nyata anu nga Hana (Aya hirup kersana),dina sajeroning

usik, jeung obahna, tur saluareun, rupa jeung wujud Na.

MANUSA

Jatining Gumulung Campur anu bareng, Parahu panganteur

ka sampurnaan anu campur, geusan “Nyorang” ka Alam

Caang, poé Panjang, Jalan gedé Sasapukan, Nuju ka NaGaRa

Pangkonan Gusti, Nagara Tunjung Sampurna, SaWaruga,

SaWara Jati :

Sunda, ngandung harti tatanan pari polah hirup,

anu Dihin ku Tangtu carana, Papastén ku Pasti dina

cirina, pikeun ngawujudkeun, ngabuk-tikeun, yén mahluk

anu gumelar di ieu alam jagat buana pancer tengah. Teges:

kudu ngalaksana sagala anu geus jadi pancén keur

nyubadanan nampa Hak jeung Kawajiban lalakon anu

geus jadi titis tulis ti dituna (Kudrat Pasti).

Asal anu tuna sagalana

Tuna nyaeta Sagalana ti anu ngarsakeun

Tuna – r a g a

Tuna – r u p a

Tuna – r a s a

Tuna – b a s a

Tuna – w a s a.

Tuna – w a n d a.

Tuna – b a n d a.

Urang darma ngalalakon, ngalaksana

(Ngamalakeunana). Éstu sagalana dikersakeun, tur

dikarsakeun, ti anu ngersakeun jeung ngarsakeunana (ku

Dia Hyang), anu Maha Agung (ku datna) sangkan :

Ngadegna, karsa jeung kersana, anu jadi wasa dina

kawasana.

Mampu “Ngawasakeun ka anu di kawasaannana,

pikeun ngawasaan sagala pangawasana, sangkan Awas

kana pangawasana”.

Ngadegkeun anu Maha Agung, dina Ngamaha

keunana, ku anu kaunganana, teges, dina Ngamala

keunana, (Ngamana):

Ngamaraga jadi miraga.

Ngamarupa jadi mirupa.

Ngamarasaj adi mirasa.

Ngamabasa jadi mibasa.

Ngamabanda jadi mibanda.

Ngamawasa jadi miwasa.

Ngamawanda jadi miwanda.

Ka – Ma, Sari ning Pati Cikal Bakal, cukang

lantaran ti nu sa asal, pi bahaneun wadah Sukma , RahMani

ti sajatining nu kagungan Jadi.

Nga Ma = Nyawujudna RahMani nu sa asal pikeun

ngawaruga jatiNa. sajati ning Hirup. Jadi Pangakuan, jeung

Pangalakuan. Mun diaku kudu jadi Laku jeung Lampah.

Sunda, nyangking pancén, nyusun deui anu

katunda, dina sasari ning waruga anu geus ngajati,

sangkan Sampurna nitis Sawaraga, (sawaruga). dina

Sora Uga nu Sampurna.

Sampurna na, nyata dina Campurna sakabéh anu

kawasaan kunu asal, gumulung nyangking sajeroning

Cangkang ngawujud rupa nu kasipatan (Waraga).

Satiap Anggahuta badan, anu miwanda ciri dina

sadirina, teges mibanda cara saragana, ngawatek Pancer

Séwangan, tetep ngarujak-ngarujuk, Tunggal SaDaMi, sa

wasa-wasana, aya pangawasa jeung awasna:

Awas kana wasa, keur ngaAwas keun naon anu di

wasakeun ku, pangawasana.

Wasa anu di kawasakeun jadi pangawasana, teges dina

ngawasakeunana.

Susunan wali Sawaraga anu Nawaruga:

Wasana Panga-wasana

Ngawasakeun-na-na.

1. Panon Tingal. Sidik = ka anu di Reungeu keunnana

2. Ceuli. Dangu Seukeut = ka anu di Rungu

keunnana

3. Irung. Ambung. Teges = ka anu di

Angseukeunna-na

4. Biwir. U c a p. Tetes = ka anu di

Lisankeunna-na.

5. Uteuk. P i k i r. Telek = ka anu di

Sawangkeunna-na.

6. Sarap. R a s a, Teteg = ka anu di

Rusraskeun-na-na

7. Jantung Renghap. Teger = ka anu di

Lenyapkeunna-na

8. Leungeun Rampa. Tapis = ka anu di

kupiskeunna-na

9. S u k u. Lengkah Tandak = ka anu di

Tincakkeunna-na.

Susunan Wali Sajiwa anu Nawarajati.

1. S i r Geter anu nyangking ka

hayangan,geusan ku pamilih Ati.

2. R a s a Buah hasil tina tepungna antara

geteran,panyangkingna wasa,

3. Cipta Geter anu nyangking diantara

pikir,keur ka hayangan (gambaran).

4. A k a l Upayaan geusan tepung kahayangan,

panyungsian jalan tujuan.

5. B u d i Wasa anu nyanking dina pamilihna jiwa geusan nga basa usik rasa.

6. Da y a Wasa anu nyangking dina waruga

geusan ngabasakeun usik raga.

7. A s m a Wasa anu nga wasta (nga-ra-na),

warugana

8. S u k m a Ruh hirup anu ngusikeun, alam pikir

(akal)

9. lelembutan. Ruh hirup, nu ngusikeun alam sadar.

Nyusun Basa anu kudu dibasa keun. jeung Wasa

anu kudu diwasakeun, Maca keun lalakon, salila léngkah

ngasuh hirup, ti awal gelar ka alam na, nepi ka ahir hayat

na, geusan, masrahkeun ka anu ngagelarkeunana, asal

gelar dina ka aya an suci, mulang kudu suci, malah

ngantun gé kudu ninggalkeun kalam anu suci, geusan

nitiskeun tur nétéskeun ka anu di kantun, nyata tuturunan.

Sunda, asal kecap awal tina:

Sun = Ku Réhing, atawa mahluk cipta ning. Kuring Na, anu

mibanda:

o Cahaya

o Jati

o Wasa

Da = sang Kurung (Ku Ruhung), (anu di barengan),

nyatana kurung, Na,

o Kurung Na.

o Waruga Na.

o Wujud Na (anu kawasa an).

Na = nu hirup, (nu ngusik keun, nu ngobahkeun, nu

ngarasa keun, nu nganyaho keun, jeung anu ngahartikeun.

Sun, atawa SunNa, ngandung harti mahluk nu

dicipta.

SunDa, atawa Sun Daha =mahluk anu di cipta

dipagelaran (alam hirup,na),nu di sebut DaNya atawa

DunyaNa, (Ingsun Medal).

Ingsun medal tandang nyangking ka Hyangan

Ingsun medal tandang nyandang ka Hayang.

Ingsun medal tandang ku Dia Hyang.

Ingsun medal tandang nyangkuring Caang

(Sang Kuring, sang Hyang, ka barangan ka beurangan).

Sunda, bisa ngandung harti, tataran alam jagat

buwana anu geus dihin ku pasti, pikeun tatapakan

ngalalakon, mahluk anu di cipta, geusan ngalalaku alam

hirup lalakonan, dina patapakan,anu ngeunaan kana

pangalaman, nu di alaman, sangkan ngajadi alamna, tur

nga jadi kalamna, patangtu an Titis Tulis na. Hasil dina

panyorangan, ku sorangan, nu ka sorangan tur keur sora

ngana.

Sorangana pituturna, nya anu Maha, nu nga wasa

keun. Nyorangana ngalisanna, nyata ingsun anu

ngumaha, anu nga basa keun:

Sora geusan jadi ucap, Nyora geusan jadi lampah..

Kedal ucap, ku basa na.

Medal lampah, ku wasa na.

Ucap sora: Nga Ungkara jadi lisan jeung haksara.

U c a p: Pangawasa sora mahluk, pikeun nepikeun

kereteg anu jadi panganteur maksud jeung kahayang,

nu mangrupakeun sorana eng, ngang.

S o r a : anu negeskeun ciri-ciri sawara na mahluk.

Sora anu jadi ucap disebut : Kecap, ngan aya di Manusa.

Kecap: kedal lisan, anu nga ungkara nepikeun maksud.

B a s a

Basa sora: runtuyan kecap anu nga ungkara mangrupa

kalimat (nyawara). Paparan keur nepikeun maksud.

Basa rasa: paparan nepikeun maksud tina gambaran

anu nga ungkara kaayaan haté, ébréhna aya dina gurat

Raray, (beungeut, rupa, pameunteu). Raray: Cahaya

anu nga ungkara kaayaan haté.

Basa Awak: paparan pikeun nepikeun pamaksudan

ucapan, anu di lisankeun ku usikna awak, angonan

badan.

Basa Haksara: paparan pikeun nepikeun pamaksudan

nga ungkara ucapan ku mangrupakeun simbul tulisan

(Haksara Hurup jeung haksara Angka).

Basa Badaya: Paparan pikeun nepikeun pamaksudan

dina ngaébréhkeun gerentes haté, pikeun ngaungkara

gambaran ka hirupan, anu di tepikeun ku mangrupa

hasil karya seni.

Lampah nga ugara jadi tulisan, salaku tutur

jeung laku pikeun panga aji ka diri (pangajén diri), panga

harti (pangarti).

AHUNG SWASTI ASTU

PURANA KARSA

Sampurna di wasana anu maha.

https://jiwa2kegelapan.wordpress.com