IR. Djoeanda Kartawidjaja

Pa Juanda téh pituin urang Tasikmalaya,
dibabarkeun kaping 14 Januari 1911.
Ramana Radén Kartawijaya, ibuna Nyi Momot.
Pa Kartawijaya téh guru HIS di Tasikmalaya,
HIS (Hollands Inlandsche School) téh
nyaéta sakola dasar tujuh taun
pikeun putra ménak pribumi.
Ari basa panganteurna ngagunakeun basa Walanda.

Basa yuswana tujuh taun,
Pa Juanda lebet ka HIS di Tasikmalaya.
Nanging ku margi ramana dialihkeun tugasna,
janten Kapala (Mantri Guru) HIS Cicaléngka,
Pa Juanda ogé ngalih sakolana ka Bandung.
Henteu ka HIS deui ngalihna téh,
tapi ka ELS (Europeesche Lagere School),
nyaéta sakola dasar pikeun urang Éropa.

Henteu unggal jalma bisa sakola ka ELS téh,
komo pikeun bangsa urang mah.
Salian ti kudu anak ménak téh,
kudu boga unteu anu pinter deuih.
Pa Juanda mah kaasup murid anu pinter,
malah di kelasna mah kaasup pangpinterna.
Ku pinter-pinterna Pa Juanda,
ti kelas 5 téh langsung naék ka kelas 7.

Satamatna ti ELS, Pa Juanda neraskeun ka HBS,
nyaéta sakola menengah pikeun bangsa Éropah.
Pa Juanda ditarima di HBS Bandung taun 1924.
Pa Juanda bisa ditarima di éta sakola,
lantaran niléy hasil ujianana alus pisan,
babakuna pangajaran ngitung jeung basa Walanda,
sarta meunang katerangan anu hadé ti guruna.

Satamatna ti HBS, Pa Juanda neruskeun kuliah
ka THS (Technische Hogeschool Bandung),
anu ayeuna jadi Institut Téknologi Bandung (ITB).
Harita mah carang pisan bangsa urang
anu bisa neruskeun sakola ka THS téh.
Komo deui ieu, Pa Juanda mah aya onjoyna,
meunang béa siswa ti pamaréntah.
Beu, kacida banggana atuh alam harita mah.

Harita mah langka pisan bangsa urang,
anu bisa neruskeun kuliah téh.
Éta wé anu bareng kuliah jeung Pa Juanda,
bangsa urangna mah ngan opatan.
Lolobana urang Walanda.
Pa Juanda tamat kuliahna taun 1933,
sarta nyangking gelar insinyur (Ir).
Harita yuswana nembé 22 taun.

Bérés kuliah, Pa Juanda mulih ka Cicaléngka.
Teras nikah sareng Bu Yuliana,
salasawios guru HIS Cicaléngka.
Boh Pa Juanda boh Bu Yuliana,
sami-sami putra mantri guru HIS.
Rumah tanggana éstu runtut-raut.
Nya kagungan putra lima:
istri opat, pameget hiji.

Harita téh nu disebut jaman malaise téa,
jaman ékonomi susah, pagawéan hésé.
Tampolana mah hasil sakola téh,
taya hubunganana pisan jeung pagawéan.
Harita Pa Juanda ogé kitu,
Padamelanana anu munggaran
nyaéta jadi guru di AMS jeung Kweekschool
Paguron Muhammadiyah di Jakarta.

Pa Juanda kénging padamelan di dinya téh,
ku pangdeudeul Pa Oto Iskandar di Nata.
Malah saterusna mah Pa Juanda téh
diangkat jadi diréktur di éta dua sakola.
Nya harita deuih Pa Oto mimiti mikawanoh
kana topék Pa Juanda dina ngokolakeun administrasi.
Malah saterusna mah Pa Juanda ku Pa Oto,
sering dilibetkeun kana kagiatan anjeunna.

Nalika taun 1934, Pa Oto Iskandar di Nata
kapeto jadi Ketua Umum Paguyuban Pasundan,
Pa Oto nunjuk Pa Juanda jadi sékretarisna.
Harita anggota Paguyuban Pasundan téh,
leuwih ti tilu ribu urang sarta boga 52 cabang,
anu sumebar di sakuliah Tatar Sunda.
Kagiatanana ngawengku widang atikan,
ékonomi, pulitik, jeung sosial budaya.

Harita mah Paguyuban Pasundan (PP) téh
mangrupa organisasi pergerakan nasional.
PP mindeng gawé bareng jeung organisasi
pergerakan nasional séjénna di nagara urang.
Malah PP ogé milu kana pilihan umum
pikeun nangtukeun wakil rahayat di Volksraad,
déwan rayat anu dibentuk Pamaréntah Walanda.
Ari anu harita kapilih jadi wakil rayat ti PP téh
nyaéta Pa Oto Iskandar di Nata.

Sanggeus genep taun babakti di sakola,
kakara Pa Juanda kénging padamelan
anu luyu sareng kaahlianana sabagé insinyur.
Taun 1939 Pa Juanda diangkat jadi tanaga ahli
di Jawatan Pengairan Provinsi Jawa Barat.
Sataun ti harita, Pa Juanda ngalih ka Bandung.
Anjeunna kapapancénan ngawangun sasak
anu meuntasan Walungan Citarum di Kedunggedé.

Taun 1942 tentara Jepang asup ka nagara urang.
Pamaréntah Walanda kadéséh ku Tentara Jepang.
Tapi saméméh ninggalkeun Bandung,
tentara Walanda ngancurkeun heula sasak tohaga,
anu diwangun ku Pa Juanda di lebah Kedunggedé.
Sanajan kitu, ari padamelanana angger di Bandung,
nyaéta di Jawatan Pekerjaan Umum Jawa Barat.
Pancénna ngaroris jalan, jambatan, jeung irigasi.

Dina jaman révolusi kemerdékaan,
ahir taun taun 1945, Bandung téh dibagi dua:
Bandung Kalér jeung Bandung Kidul,
watesna jalan karéta api anu aya di Kota Bandung.
Bandung Kalér dicangking ku tentara NICA,
ari Bandung Kalér dicangking ku Tentara Républik.
Kapaksa Pa Juanda ogé ti Ijzer Park,
anu kiwari katelah Taman Ganésha,
ka Situsaeur di wewengkon Bandung Kidul.

Kaayaan Bandung beuki harénghéng baé,
Pa Juanda ogé kapaksa ngungsi ka Tasikmalaya.
Tadina mah badé teras ngalih ka Yogyakarta,
sabab harita puseur pamaréntahan RI,
dipindahkeun ti Jakarta ka Yogyakarta.
Henteu cios ngalih ka Yogyakartana téh.
Ku margi anjeunna diangkat janten
Kepala Jawatan Karéta Api Nasional,
anu kantor puseurna aya di Bandung.
Nya Pa Juanda ogé ngalih deui ka Bandung.

Pa Juanda téh anu munggaran jadi
Kapala Jawatan Kareta Api Nasional,
sabada nagara urang merdéka.
Harita mah karéta api téh
mangrupa angkutan umum anu popilér,
tur dianggap kacida pentingna
Lain baé dipaké ku rahayat biasa,
tapi ogé dipaké pikeun kapentingan militer
jeung parapamingpin bangsa.

Tapi kaayaan karéta api jalan harita,
geus ramijud ti Jaman Jepang mula.
Gerbong-ger¬bongna kalotor jeung raruksak.
Lokomotipna réa anu mogok.
Erélna ogé réa anu bajréd,
loba sasakna anu runtag deuig,
pangpangna mah akibat tina perang.
Geus puguh lebah administrasina mah,
jajauheun kana bisa disebut tartib téh.

Acan polah panumpangna deuih.
Mun tumpak karéta api téh sangeunahna.
Pajejel, pinuh nepi ka hulu-huluna.
Loba anu dariuk di luhureun ger¬bongna.
Copét, bangsat, sarta anu baramaén
pagaliwota jeung panumpang.
Tah, Pa Juanda téh kapapancénan
kudu ngabebenah éta kabéh.
Kalawan wijaksana Pa Juanda mémérés
pasualan sabudeureun perkerétaapian harita.

Sikepna anu tenang, kalem, tapi tegas;
tétéla matih pikeun ngungkulan éta pasualan.
Karéta api eungkeut-eungkeut kana reugeujeug.
Atuh administrasina ogé mimiti tartib deuih.
Pa Juanda geus bisa ngahijikeun unit éksploitasi
Jawa Barat, Jawa Tengah, jeung Jawa Timur.
Saméméhna mah éta tilu unit utama téh,
miboga aturan séwang-séwangan,
anu sakapeung mah patojaiah pisan.

Ku lantaran dianggap suksés
mingpin Jawatan Karéta Api Nasional,
Pa Juanda diangkat jadi Menteri Muda Perhubungan,
anu garapan pokona ngabawah urusan karéta api.
Teu mangkuk sataun ti harita,
naék deui jabatanana jadi Menteri Perhu¬bungan.
Ayeuna mah teu ngurus kareta api wungkul,
tapi ngabebenah sakumna masalah perhubungan.
Jelas henteu gampang, jauh jeung ayeuna mah.
Jalan jeung jambatan loba nu ancur alatan perang.

Di dinya Pa Juanda ogé dianggap suksés,
terus diangkat jadi Menteri Pekerjaan Umum.
Pa Juanda ogé kungsi jadi Menteri Negara,
ditéma ku jadi Menteri Kemakmuran;
taun 1950 balik deui kana urusan perhubungan,
Pa Juanda diangkat deui Menteri Perhubungan,
Tah, harita muncul¬na istilah “Goyang Juanda” téh.

Caritana kieu:
Pikeun ngaronjatkeun ajen kareta api di urang,
Kementrian Perhubungan meuli lokomotip anyar,
lokomotip diesel éléktris, ti Jérman Barat.
Meuli erél anyar jeung gerbong-ger¬bong weuteuh.
Pokona mah tumpak karéta api alam harita,
leuwih geunah batan tumpak kandaraan séjénna.
Ku nu tum¬pakna, karasana téh asa diayun-ambing.
Nya muncul wé istilah “Goyang Juanda”.

Aya sawatara hasil padamelan Pa Juanda,
anu tapakna natrat nepi ka kiwari,
nalika anjeunna jadi Menteri Perhubungan.
Anjeunna naratas jalan sarta ngalaksanakeun
nasionalisasi sababaraha badan
atawa pausahaan nagara widang perhubungan.
Di antarana baé Jawatan Karéta Api, Damri,
Jawatan Pelayaran, PT Pelni, PT Jakarta Lloyd.
Pa Juanda ogé ngawangun sawatara palabuan.

Jasa Pa Juanda lianna anu teu laas ku mangsa
nyaéta ngadegkeun pausahaan penerbangan
Garuda Indonesian Airways (GIA),
mémérés jeung ngawangun lapangan terbang,
saperti Bandara Juanda di Surabaya.
Anjeunna ogé muka sakola pikeun penerbang,
Akademi Penerbangan Indonésia (API),
anu perenahna di Curug, Tangerang.

Tah, aya deui istilah “Gunting Juanda”.
Éta mah munculna téh waktu Pa Juanda
nyekel kalungguhan jadi Menteri Keuangan.
Duit téh, duit kertas, digunting jadi dua,
duit galabag harita mah disebutna téh,
maksudna pikeun ngungkulan inflasi,
lantaran kaayaan ékonomi nagara urang,
keur meujeuhna ripuh alatan inflasi.
Inflasi téh, duit anu ngurangan pangajina.


Pa Juanda meunang jujuluk Menteri Maraton.
Ari sababna, ti taun 1946 nepi ka wapatna taun 1963,
Pa Juanda méh terus-terusan jadi menteri.
Sakali jadi Menteri Muda, opat belas kali jadi Menteri.
Éta téh lain jadi menteri dina widang anu sarua.
Upamana baé Menteri Perhubungan, Menteri PU,
Menteri Negara, Menteri Kemakmuran,
Menteri Negara Urusan Perencanaan,
Menteri Keuangan, jeung Perdana Menteri
ngarangkep Menteri Pertahanan.
Pa Juanda henteu jadi mentrina téh
dina Kabinet Ali, taun 1953-1956.
Harita Pa Juanda mingpin Biro Perancang Negara.
Anu ayeuna jadi Bappenas di tingkat nasional,
Bappeda di tingkat provinsi jeung kabupatén.
Pikeun jadi stafna, Pa Juanda milih nu ngarora,
di antarana Émil Salim jeung Wijoyo Nitisastro,
anu harita masih kénéh mahasiswa.

Di éta biro, Pa Juanda jeung stafna nyusun
Rancangan Undang-Undang ngeunaan
“Rencana Pembangunan Lima Taun” jeung
“Garis-garis Besar Rencana Pembangunan Lima Taun”,
anu kungsi populér disebut Repelita téa.
Pangwangunan téh dirarancang lima taun-lima taun,
anu terus nyambung nepi ka tujuanana kahontal,
henteu kapegat ku bagantina pamaréntahan.

Aya deui leuwihna Pa Juanda ti nu séjén téh,
nyaéta Pa Juanda mah menteri nonpartéy.
Hartina, jadina menteri téh henteu karana
ngawakilan salasahiji partéy pulitik
atawa salasahiji golongan pulitik.
Padahal, harita umumna nu jadi menteri téh
mangrupa wawakil atawa utusan
salasahiji partéy pulitik atawa golongan.
Mémang harita di urang téh loba partéy.
Nepi ka aya puluhna atuh, cara ayeuna wé.

Jaman harita mah kabinét téh
tara aya nu bisa tahan lila.
Paling lila tilu taun, malah nu tilu bulan gé aya.
Ari nu jadi sababna, nyaéta pacéngkadan
antara hiji partéy jeung partéy lianna.
Puncakna dina taun lima puluhan.
Loba golongan anu baruntak,
lantaran teu sugema ku pamaréntah.
Nepi ka Présidén Soekarno kudu ngémbarkeun
yén nagara aya dina kaayaan bahaya perang.

Taun 1957, Pa Karno ngumumkeun susunan kabinet.
Pa Juanda kapeto jadi Perdana Menteri.
Tétéla, meunang pangbagéa ti sakabéh golongan.
Ari sababna, kahiji Pa Juanda mah nonpartéy,
jadi bisa ajeg di sakabéh golongan.
Kaduana, Pa Juanda geus boga pangalaman,
jadi menteri dina sawatara kabinét.
Katiluna, teu kalibet dina pacéngkadan partéy pulitik.
Kaopatna, boga sikep démokratis, jujur,
sarta geus kauji kasatiaanana ka nagara.

Kabinétna disebut “Kabinet Karya”.
Anggota kabinétna dipilih
dumasar kana kaahlianana dina widangna.
Jadi, henteu dipilih dumasar kana
jatah partéy politik anu harita aya.
Kabinét Karya anu dipingpin ku Pa Juanda,
bisa disebut kabinét anu panjang umurna.
Henteu runtag di tengah jalan
saperti kabinét nu enggeus-enggeus.

Salian ti éta, Pa Juanda ogé dipercaya
ngarangkep jadi Menteri Pertahanan deuih.
Mangkaning kaayaan nagara urang
harita téh keur meujeuhna riweuh.
Ampir dina sagala widang éta téh.
Dina widang ékonomi keur meujeuhna werit.
Dina widang politik teu weléh riributan.
Malah aya pihak-pihak ti sawatara daérah,
anu hayang misahkeun diri ti Nagara RI.

Di satawara daerah timbul babaruntakan,
Pemberon¬takan PRRI/Permesta di Sumatra
mareng jeung pemberontakan di Sulawesi Utara.
Atuh di urang di wewengkon Jawa Barat,
gorombolan DI/TII pingpinan Kartosuwiryo,
terus ngaganggu kaamanan di mana-mana.
Gorombolan keur meujeuhna ngagalaksak,
ngaranjah jeung ngahuru imah-imah rayat.
Pilemburan jadi henteu aman,
loba rahayat anu katalangsara.

Di luar Jawa ogé teu kurang-kurang,
anu baruntak hayang nyieun nagara sorangan.
Kahar Muzakkar di Sulawesi Selatan,
Daud Beureuh di Acéh, Ibnu Hajar di Kalimantan,
sarta sésa-sésa RMS di Seram, Maluku.
Kalawan tegas Pa Juanda ngungkulan éta masalah.
Babarengan jeung Kepala Staf Angkatan Darat harita,
Mayjén Abdul Haris Nasution,
Pa Juanda ngayakeun “Operasi Merdéka”.
Hiji-hiji gorombolan karaman téh ditumpes.

Can gé réngsé numpes karaman,
geus datang deui masalah séjén,
masalah nu teu éléh banggana.
Masalah anu nangtukeun paéh hirupna
Nagara Kesatuan Républik Indonésia.
Pa Juanda kudu nyanghareupan
pacéngkadan pulitik jeung idéologi di Konstituante.
Éta pacéngkadan téh sumarambah ka masarakat
anu ngalantarankeun kaayaan jadi harénghéng.

Éta masalah téh kudu diungkulan.
Sanggeus ngimeutan kaayaan
sarta konsép-konsép anu aya,
Pa Juanda nepi kana kacindekan,
pikeun ngaréngsékeun éta masalah,
kudu balik deui kana UUD '45.
Idé Pa Juanda disaluyuan ku Presidén.
Diasongkeun ka sidang Déwan Mentri
jeung paraanggota kabinét lianna,
kabéh euweuh anu henteu satuju.

Tah, idé Pa Juanda éta anu engkéna
jadi 'Dekrit Présidén tanggal 5 Juli 1959' téa.
Malah Pa Juandana ogé milu nyusun éta dekrit.
Dekrit eusina anu nétélakeun,
yén undang-undang nagara urang
balik deui ka UUD'45 ti UUD-Sementara.
Sabada kaluarna éta dekrit,
pacéngkadan pulitik jeung idéologi,
pikeun sawatara lilana bisa kaungkulan.

Isukna, Kabinét Karya dibubarkeun.
Dibentuk deui kabinét anyar,
anu disebut “Kabinét Kerja I”.
Dina éta kabinét anyar téh,
Pa Juanda kapeto jadi Mentri Pertama
ngarangkep jeung Mentri Keuangan.
Kalungguhan Mentri Pertama téh,
aya di saluhureun Perdana Mentri.
Éta téh minangka jabatan mentri pamungkas
anu dicangking ku Pa Juanda.

Nalika Pa Juanda jadi Mentri Pertama,
anjeunna anu kagungan gagasan
ngeunaan tapel wates nagara di laut,
anu kiwari katelah Wawasan Nusantara.
Éta gagasan téh muncul dumasar kana
kasang tukang papaséaan soal Irian Barat.
Kabinét Juanda palay ngarobih undang-undang
anu ngatur laut Indonésia warisan Walanda.
Nya hasilna ngawujuf jadi Déklarasi Juanda,
anu diaku ku hukum internasional.

Tayohna ku margi capé teuing,
ku margi seueur teuing pancén garapanana,
katambih-tambih sering pabéntar paham,
boh sareng papada mentri deui,
boh sareng pajabat nagara lianna,
kalebet sareng Présidén Soekarno,
Pa Juanda katarajang kasawat jantung.
Nya ahirna mah, dinten Kemis wengi,
tabuh 01.00, kaping 7 Nopémber 1963,
Pa Juanda Kartawijaya ngantunkeun.

Pikeun ngahormat kana jasa-jasana,
dina tanggal 23 Nopémber 1963,
Ir. H. Juanda Kartawijaya diangkat ku pamaréntah,
jadi Pahlawan Kemerdekaan Nasional.
Tapi upama nilik kana ketak jeung hasilna mah,
Pa Juanda ogé pantes meunang sawatara pangajén,
anu patali jeung widang garapanana di pamaréntah.
Pa Juanda pantes upama disebut Bapa Karéta Api,
pantes deuih upama disebut Bapa Pangwangunan.